„Z jej postawy przebija bezradność”- choroba Alzheimera

W 1906 roku w czasie regionalnej konferencji psychiatrów i neurologów w Tybindze, Alois Alzheimer postanawia wygłosić odczyt na temat jednej z pacjentek cierpiących na nieznaną dotąd chorobę. W czasie odczytu Alzheimer opisał pacjentkę jako zdezorientowaną co do miejsca i czasu, rozchwianą. „Z całej jej postawy w zakładzie przebija kompletna bezradność”- pisał. Niekiedy zachowywała się ona jak w delirium, krążąc po szpitalu owinięta kołdrą, wzywając męża i córkę, zupełnie tak, jakby cierpiała na halucynacje. Innym razem krzyczała w okrutny sposób. Co więcej, lekarz opisał także wykazane przez siebie anomalie w tkance nerwowej- były to kłębkowate skręty oraz skupiska białek. Obserwacje wskazywały na nieznaną dotychczas chorobę.

Jednakże ten historyczny, wydawało by się, moment przeszedł zupełnie niezauważenie wśród specjalistów zgromadzonych na konferencji. Nikt nawet nie podjął się dyskusji, nie zadał pytania. Uwagę słuchaczy przykuł wówczas inny temat- korzyści płynące z psychoanalizy. Zażarte dysputy na temat teorii Freuda toczyły się w towarzystwie samego Carla Gustava Junga.

Jest to ciekawy fakt zważywszy na to, jakie zainteresowanie powoduje obecnie wśród naukowców choroba, którą próbował opisać Alzheimer. Do dziś bowiem trudno jest odpowiedzieć na pytania nurtujące naukowców już przed stu laty. Wątpliwości dotyczą samej klasyfikacji choroby, jej typów, podtypów, być może mówić należy o „chorobach Alzheimera”. Ponadto, niekiedy charakterystyczne kłębki znajdowano w mózgach osób nie wykazujących objawów klinicznych choroby- dlaczego? A co najważniejsze, wciąż nie znaleziono skutecznej metody leczenia choroby Alzheimera. Niewątpliwie jest to wciąż temat ważny, wymagający badań, zważywszy na fakt, iż od czasów Aloisa Alzheimera przeciętna długość życia ludzi zwiększyła się dwukrotnie. Wciąż zatem wśród tych zdrowych ludzi znajdzie się grono osób, które mogą stać się niewolnikami swojego zmąconego umysłu.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera (AD) to jedno z najczęściej spotykanych zaburzeń układu nerwowego, typu otępienia starczego. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, częściej chorują na nią kobiety. W początkowym stadium choroby, jej objawy mogą pozostać niezauważalne jednak z upływem czasu choroba postępuje prowadząc do znacznych deficytów poznawczych, takich jak zaburzenia pamięci, uwagi, czy motywacji. Choroba ta w znacznym stopniu upośledza funkcjonowanie osób w codziennym życiu ze względu na szerokie spektrum neuropsychiatrycznych symptomów i zaburzeń w zakresie zachowania.

U pacjentów cierpiących na AD obserwuje się zmniejszoną objętość kory mózgu oraz struktur podkorowych. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest także pojawienie się dwóch form patologicznych zmian morfologicznych, przede wszystkim w obrębie kory mózgowej, hipokampa oraz ciała migdałowatego.

Niestety, nawet bardzo precyzyjne metody diagnostyczne, a także kryteria kliniczne rozpoznawania nie mogą dać stuprocentowej pewności rozpoznania choroby. W przybliżeniu, prawdopodobieństwo prawidłowego rozpoznania choroby określa się na 90%. Jednak, dopiero wykrycie charakterystycznych zmian neuropatologicznych w mózgu, po śmierci pacjenta, daje możliwość weryfikacji postawionego rozpoznania klinicznego.

W przebiegu choroby można wyróżnić trzy zasadnicze okresy, ocenia się, iż AD rozwija się wcześniej, niż dotychczas powszechnie sądzono.

1.  Okres utajenia- brak uchwytnych zmian w stanie psychicznym

2. Okres prodromalny- pojawiają się objawy psychopatologiczne, które nie należą do obrazu klinicznego zespołu otępiennego

3. Okres rozwiniętej choroby- stwierdza się występowanie mniej lub bardziej nasilonych objawów klinicznych, które spełniają przyjęte kryteria rozpoznawcze otępienia typu Alzheimerowskiego.

We wczesnych etapach choroby objawy dotyczą upośledzenia funkcjonowania poznawczego (zaburzenia uwagi, percepcji, planowaniu, czy komunikacji z ludźmi i środowiskiem). Występujące deficyty są przyczyną obniżenia nastroju, a także trudności wykonywania aktywności życia codziennego.

Zaburzenia pamięci pojawiające się w pierwszych stadiach polegają m. in. na mylnym pozostawianiu rzeczy i niemożności ich znalezienia, wzrastającej potrzebie sprawdzenia, czy dana czynność została wykonana poprawnie i korzystania z pomocy innych, trudnościach z zapamiętaniem informacji i wyuczonych czynności, problemach w nauczeniu się nowych lokalizacji, czy wielokrotnym powtarzaniu pewnych czynności, np. zażywania leków, spożywania posiłków, czy robienia zakupów.

Oprócz zaburzeń pamięci występują też zaburzenia osobowości, nawet już we wczesnych etapach choroby, u ok. 80% pacjentów. Nasilają się one wraz z postępem otępienia. Zaburzenia te obejmują np. pogorszenie się kontaktów interpersonalnych, gdyż chorzy są bardziej drażliwi, smutni, mniej pewni siebie. Opiekunowie często deklarują, iż chorzy stali się grubiańscy, przekorni. U około połowy chorych występują urojenia lub urojeniowa ocena intencji otoczenia (chorzy skarżą się np., że są okradani przez najbliższych). Powoduje to dodatkowe konflikty i agresywność wobec otoczenia. U mniej więcej 25% pacjentów diagnozuje się depresję, zwłaszcza we wczesnych stadiach choroby. Ważne, by w diagnozie odróżnić depresję od otępienia.

Do najbardziej kłopotliwych dla otoczenia objawów AD należą zaburzenia zachowania (zachowanie agresywne), a także wędrowanie. Wędrowanie odnosi się do dezorientacji pacjenta, która powoduje jego bezcelowe przemieszczanie się. Ponadto, często występuje także krzyk, który obserwuje się u około 50% pacjentów. Obraz kliniczny zaburzeń zachowania jest bardzo zróżnicowany, przechodzi od apatii aż do agresji słownej i fizycznej, nastrój pacjentów może zmieniać się wiele razy w ciągu doby. W późniejszych stadiach choroby obserwuje się także zaburzenia snu, czy odżywiania (np. żarłoczność). Choroba Alzheimera ma charakter postępujący, choć zdarzają się w jej przebiegu okresy względnej stabilizacji.

W rozpoznaniu choroby AD niezbędne jest badanie neuropsychologiczne. Wynik takiego badania pozwala na precyzyjną ocenę stopnia utraty poszczególnych funkcji psychicznych. 

Literatura:

Bilikiewicz, A., Pużyński, S., Rybakowski, J., Wciórka, J. (red.) Psychiatria(2002), Urban & Partner, Wrocław

Draaisma, D., Rozstrojone umysły(2006), Państwowy Instytut Wydawniczy