Dążyć do celu za wszelką cenę – czy zawsze warto?

Często choroba bądź niepełnosprawność dla osoby nią dotkniętej staje się przeszkodą w realizacji marzeń czy celów. Osoba zmuszona do rezygnacji z dotychczasowych planów staje przed bardzo trudnym wyzwaniem, musi niejako przeorganizować swój system wartości i odnaleźć nowe cele, do których mogłaby dążyć w przyszłości. Ciekawe spostrzeżenia w zakresie wyznaczania i zmiany celów czynią C. Wrosch i M.F.Scheier w artykule: Personality and quality of life: the importance of optimism and goal adjustment. Zauważają oni, że umiejętność dostosowywania celów do aktualnych możliwości i predyspozycji  istotnie wpływa na jakość życia. Innymi słowy osoby, które są zdolne do wycofania się z celów dla nich nieosiągalnych, a także potrafiące odnaleźć i zaangażować się w cele nowe, nadając im znaczenie i wartość, mogą być bardziej usatysfakcjonowane z życia niż osoby pozbawione takiej elastyczności w zmianie celów.

 

Wrosch i Scheier próbują prześledzić przebieg procesu zmiany celów. Piszą, iż wycofywanie się z nieosiągalnych celów obejmować może dwa etapy, pierwszy to zmniejszenie wysiłków wkładanych w dążenie do celu, skutkujące zaprzestaniem podejmowania działań dotyczących danego celu.  Drugim składnikiem wycofywania się jest  rezygnacja z zaangażowania, a więc pomniejszanie wartości, jaki cel przedstawia dla danej osoby. Co ważne tego rodzaju wycofywanie się z celów nieosiągalnych winno łączyć się z jednoczesnym angażowaniem się w cele bardziej dostępne, realniejsze a zarazem, mające znaczenie. Zatem, jeśli ważny dotychczas cel staje się nieosiągalny, istotne, by znaleźć inną znaczącą działalność, podporządkowaną innemu celowi.

Proces angażowania się w nowe ważne dla osoby zadania także wydaje się przebiegać etapowo. W pierwszej fazie polega na identyfikacji celów, które potencjalnie mogą być dla jednostki istotne, po czym następuje zaangażowanie w cel,  a więc przypisanie danemu celowi wartości, nadanie mu znaczenia. Kolejny etap nazwać można zainicjowaniem czynności związanych z osiągnięciem i dążeniem do określonego celu. A zatem identyfikacja może być to stworzenie zbioru możliwych celów, zaangażowanie to wybór jednego z najbardziej w danym kontekście odpowiadającego celu, zainicjowanie czynności wiązać można z planowaniem działań, wydatków czasu i energii, itp.

Co takiego jest w zmianie celów, że można przypuszczać, iż działa ona korzystnie na satysfakcję  z życia?

Otóż po pierwsze wydaje się,  iż umiejętność „przełączania” się między celami powala na unikanie akumulacji frustracji spowodowanych porażkami w związku z uporczywym dążeniem do celu, który jest w danym momencie nieosiągalny. Można przypuszczać także, iż zmiana celów na bardziej prawdopodobne do osiągnięcia daje możliwość doświadczania sukcesów na skutek realizacji nowo obranych (adekwatniejszych, mniej wygórowanych) celów. Doświadczenie sukcesu sprzyjać może odczuwaniu pozytywnych emocji, a pozytywne emocje zgodnie z teoria B. Fredrickson sprzyjają zwiększaniu satysfakcji z życia.

Sądzi się, iż zaangażowanie w znaczące cele wydaje się być istotne dla prawidłowego rozwoju człowieka. Ludzie, którzy są zaangażowani w znaczący dla nich cel charakteryzują się wyższą satysfakcją z życia niż ludzie nie mający celów, które ich absorbują.

H. Heckhausen wraz ze współpracownikami dowodzi, iż zmiana celów może sprzyjać podnoszeniu jakości życia poprzez zmniejszenie ilości negatywnych myśli powiązanych z porażkami wynikającymi z dotychczasowej niemożności zrealizowania poprzedniego celu. Decydując się na porzucenie nieadekwatnego celu i realizację nowego ukierunkowujemy nasze myśli na przyszłość, co prowadzi do tego, iż w mniejszym stopniu rozpamiętujemy niepowodzenia z przeszłości. Ponadto zaprzestanie czynności związanych z celem nieadekwatnym pozwala na uwolnienie zasobów, które ten cel angażował (np. czasu, pieniędzy, wysiłku fizycznego itp.)  i zaangażowanie ich w inną bardziej dostępną, a być może do tej pory zaniedbywaną działalność, która przynieść może satysfakcję.

Badania przeprowadzone na studentach pokazały, iż ludzie różnią sie w zakresie umiejętności porzucania celów oraz łatwości odnajdywania nowych. Co ciekawe obie te cechy (umiejętność wycofywania się z celów oraz odnajdywania nowych)  wykazywały związek z poczuciem jakości życia, mniejszym doświadczanym stresem, mniejszą ilością natrętnych myśli oraz ambitniejszymi celami w życiu.

Z przedstawionych rozważań wynika zatem, iż umiejętność zmiany celów w sytuacji, gdy stają się one niemożliwe do realizacji jest ważna dla zachowania wysokiego poczucia jakości życia. Jest to istotne zwłaszcza w sytuacji choroby bądź niepełnosprawności, która to sytuacja często sprawia, iż pewne cele stają się niemożliwe do zrealizowania. Pytanie, które rodzi się w tym miejscu dotyczy tego, kiedy dany cel można uznać za nieadekwatny. Wydaje się, iż każdy posiada inny poziom akceptacji porażek i w innym momencie stwierdzi, że dany cel jest już poza zasięgiem, warto wtedy pamiętać, że wycofanie się z nieosiągalnego celu to nie przegrana, a jedynie racjonalne działanie wynikające z określonej sytuacji życiowej. Działanie takie nie dość, że nie jest porażką to jeszcze może okazać się sukcesem, gdyż, jak pokazują badania nowe bardziej adekwatne do istniejącej sytuacji wyzwania zwiększać mogą zadowolenie z życia.

Literatura:

Wrosch C, Scheier MF. (2003) Personality and quality of life: the importance of optimism and goal adjustment.  Qual Life Res; 12 Suppl 1:59-72.

Ryff CD.(1989) Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. J Pers Soc Psychol; 57: 1069–1081.

Gollwitzer PM, Heckhausen H, Steller B. 1990 Deliberative and implemental mind-sets: Cognitive tuning toward congruous thoughts and information. J Pers Soc Psychol; 59:1119–1127.

Heckhausen H. 1991 Motivation and Action. NewYork:Springer,.

Baltes PB, Cornelius SW, Nesselroade JR. (1979) Cohort effects in developmental psychology. In: Nesselroade JR, BaltesPB (eds), Longitudinal Research in the Study of Behaviorand Development, s.61–87. NewYork: Academic Press,;

Fredrickson B.L (2001) The Role of Positive Emotions in Positive Psychology The Broaden-and-Build Theory of Positive Emotions American Psychologist 56(3): 218–226.