Czym jest rehabilitacja neuropsychologiczna?

Rehabilitacja neuropsychologiczna, obok tradycyjnej rehabilitacji ruchowej oraz leczenia stricte medycznego, wydaje się być coraz bardziej popularną metodą wsparcia i pomocy dla osób doświadczających dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego. Czym jednak jest taka terapia? By zdefiniować to pojęcie posłużę się na początek definicją prof. dr hab. Danuty Kądzielawy. Według tej definicji rehabilitacja neuropsychologiczna, to: „zorganizowane formy oddziaływania wobec człowieka z zaburzeniami funkcji psychicznych i zachowania, wynikającymi z patologii mózgu. Mają one na celu zrozumienie przez chorego istoty swoich trudności i form ich występowania, zlikwidowanie lub zminimalizowanie zaburzeń, jak również optymalizację życia w warunkach pozostających pod wpływem patologii”.

Można zatem powiedzieć, iż rolą rehabilitacji neuropsychologicznej jest asystowanie choremu w trudnej sytuacji choroby, pomoc pacjentowi w zrozumieniu istoty jego trudności, a także próba minimalizowania zaburzeń w taki sposób, by w jak największym stopniu wpłynąć na poprawę jakości życia pacjenta. Jak może wyglądać ten proces w praktyce? Już w trakcie diagnozy może rozpocząć się próba pomocy pacjentowi w zrozumieniu sytuacji, w jakiej się znalazł. Polegać ona może na dostarczaniu informacji na temat deficytów, możliwych trudności z nich wynikających oraz sposobów radzenia sobie z nimi w sytuacjach życia codziennego. Taka działalność „edukacyjna” może w znacznym stopniu obniżyć lęk pacjenta wynikający z obaw i niewiedzy na temat zaburzeń natury psychicznej, czy też demencji. Ponadto, działalność informacyjna powinna też objąć opiekunów, by podpowiedzieć im odpowiednie formy pracy i pomocy pacjentowi poza środowiskiem medycznym, takie, które nie będą dodatkowo obciążać pacjenta, lecz go wspierać. Od momentu rozpoczęcia terapii neuropsycholog powinien współpracować z opiekunami, czy członkami rodzin, zapewniać im wsparcie w radzeniu sobie z emocjonalnymi oraz behawioralnymi następstwami urazu. Należy pamiętać o tym, że życie z chorym nigdy może nie być już takie jak przed urazem/chorobą. Sytuacja, w jakiej znajdują się członkowie rodzin pacjentów może powodować rozdrażnienie, złość, irytację, chwiejność nastroju, czy wybuchowość, a w konsekwencji na przykład poczucie winy. Oprócz indywidualnej pomocy, neuropsycholog często proponuje opiekunom grupy wsparcia. Jest to dobra sytuacja, by opiekun dostrzegł, iż nie jest sam ze swoim problemem, oraz by mógł obserwować, jak radzą sobie w tej sytuacji inni.

Celem terapii neuropsychologicznej jest poprawa ogólnego stanu pacjenta. Poprawy oczekuje się w zakresie funkcji poznawczych (np. w zakresie pamięci, koncentracji, planowania czynności), stanu emocjonalnego oraz funkcjonowania w życiu codziennym. Niekiedy zdarza się, iż pacjent dość dobrze radzi sobie z wykonaniem testów neuropsychologicznych, jednak nie jest samodzielny w życiu codziennym (lub odwrotnie). Innym celem terapii, być może mniej docenianym, jest opóźnienie progresji objawów chorobowych lub po prostu próba zapobiegania pogorszeniu możliwości prezentowanych przez pacjenta w trakcie terapii. Często oczekiwany rezultat terapii jest w różny sposób oceniany przez pacjenta, opiekuna i samego terapeutę. Warto zatem na początku współpracy ustalić wzajemne oczekiwania wszystkich stron i możliwości dostrzegane przez terapeutę. Neuropsycholog ocenia stan pacjenta głównie ze względu na jego stan somatyczny, neuropsychologiczny (funkcjonowanie poznawcze i emocjonalne) oraz neurologiczny, a także warunki środowiskowe. Mając na uwadze te cechy można realnie określić cel pracy, czy będzie on nastawiony na przywrócenie możliwości do poziomu, jaki prezentował pacjent przed urazem, czy przywrócenie funkcjonowania tylko na pewnym poziomie, czy też wypracowanie pewnych umiejętności, które pozwolą pacjentowi być względnie niezależnym, kompensacja utraconych funkcji (np. zastępcze metody komunikacji z otoczeniem w przypadku zaburzeń mowy).

Przytoczona powyżej próba opisu tego, czym jest rehabilitacja neuropsychologiczna brzmi bardzo optymistycznie i być może powinna zostać zatytułowana: czym powinna być rehabilitacja neuropsychologiczna? W wielu placówkach państwowych nie przeznacza się wciąż pieniędzy na to, by przeprowadzać skuteczną rehabilitację, czas terapeutów zajmuje głównie diagnozowanie. Jednakże, powstaje coraz więcej ośrodków, gdzie spotkać można specjalistów w tej dziedzinie. W większości są to jednak ośrodki prywatne. Należy jednak mieć nadzieję, że wraz z rozwojem i popularyzowaniem wiedzy z zakresu psychologii oraz szeroko pojętego neuroscience (neuronauki), także obszar rehabilitacji neuropsychologicznej zostanie dostrzeżony jako ważny i pomocny.

Literatura:

Burke, H. L. Benefits of Cognitive Rehabilitation and Neuropsychological Rehabilitation, Internet: http://www.brain-injury-therapy.com/services/neuropsychological_rehabilitation.htm

Misztal, H., Szepietowska, E.M., Terapia neuropsychologiczna, W: Domańska, Ł., Borkowska, A. R. (2008) Podstawy neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo UMCS, Lublin

Pąchalska, M. (2009) Rehabilitacja neuropsychologiczna. Procesy poznawcze i emocjonalne. Wydawnictwo UMCS, Lublin